LỊCH SỬ LỤA | Lụa Ấn ĐỘ

Dòng Tơ Hoang Dã & Di Sản Hoàng Gia

Đăng ngày: 28/07/2025

Tại Folk Form - Dân Gian Ký, chúng tôi tin rằng mỗi chất liệu, vật tư đều mang trong mình một câu chuyện, một linh hồn. Bài nghiên cứu này khám phá lịch sử đa tầng, sự đa dạng sinh học độc nhất và vị thế văn hóa không thể tách rời của lụa Ấn Độ.

Không chỉ là một nhà sản xuất, Ấn Độ là một thế giới tơ lụa riêng biệt, nơi những dòng tơ hoang dã (Vanya silks) cùng tồn tại với lụa dâu tằm, tạo nên một di sản được chứng thực qua kinh điển cổ đại, các đế chế hùng mạnh và sự công nhận toàn cầu ngày nay.

1. Cội Nguồn Thiên Niên Kỷ: Dấu Tích Từ Nền Văn Minh Sông Ấn (2450–2000 TCN)

Lịch sử tơ lụa Ấn Độ chìm sâu trong sương mù của thời gian, với những bằng chứng đầu tiên được tìm thấy trong tàn tích của Nền văn minh Sông Ấn (Indus Valley Civilization), một trong những nền văn minh đô thị sớm nhất của nhân loại.

Các nhà nghiên cứu từ Khảo sát Khảo cổ học Ấn Độ (Archaeological Survey of India) và các nhà khoa học tại Trung tâm Sinh học Tế bào và Phân tử (CCMB) ở Hyderabad đã phân tích các sợi tơ tìm thấy trên những đồ tạo tác bằng đồng tại các địa điểm như Harappa và Chanhu-daro. Kết quả phân tích cho thấy đây là sợi tơ từ các loài tằm hoang dã bản địa của Ấn Độ, có niên đại khoảng 4.000 năm.

Điều này chứng minh rằng, từ rất sớm, người dân tiểu lục địa đã biết khai thác và sử dụng tơ từ các loài tằm hoang dã, đặt nền móng cho một truyền thống tơ lụa hoàn toàn khác biệt với Trung Hoa.

2. Sự Ghi Nhận Trong Kinh Điển Cổ Đại và Các Đế Chế Hùng Mạnh

Văn bản cổ đại: Các bộ kinh Vệ Đà và hai bộ sử thi vĩ đại Ramayana và Mahabharata đều có những đoạn nhắc đến kausheya và các loại vải lụa khác, cho thấy lụa đã là một phần của đời sống nghi lễ và hoàng gia từ thời cổ đại.

Đế chế Mauryan (khoảng 322–185 TCN): Tác phẩm kinh điển về quản trị nhà nước Arthashastra của học giả Kautilya (cố vấn của hoàng đế Chandragupta Maurya) đã mô tả chi tiết về các trung tâm sản xuất lụa như Vanga (Bengal), Kashi (Varanasi) và Madurai. Văn bản này phân loại các loại vải dựa trên chất lượng và nguồn gốc, cho thấy một ngành công nghiệp tơ lụa có tổ chức và phát triển cao.

Đế chế Mughal (thế kỷ 16–19): Đây là thời kỳ hoàng kim của lụa dệt gấm (brocade). Dưới sự bảo trợ của các hoàng đế Mughal, những người thợ dệt tài hoa đã kết hợp kỹ thuật dệt của Ấn Độ với các họa tiết Ba Tư tinh xảo, tạo ra những tấm lụa Banarasi huyền thoại với sợi Zari (vàng và bạc thật) được dệt công phu.

3. Bản Sắc Độc Đáo: Tứ Đại Dòng Tơ Của Ấn Độ

Điều làm nên sự khác biệt và uy tín tuyệt đối của lụa Ấn Độ là sự tồn tại của bốn loại tơ thương mại, một sự đa dạng không nơi nào trên thế giới có được.

Mulberry Silk (Tơ Tằm Dâu): Chiếm phần lớn sản lượng, được sản xuất chủ yếu ở các bang Karnataka (nổi tiếng với Mysore Silk), Andhra Pradesh và West Bengal.

Tasar Silk (Tơ Tussah): Một loại tơ hoang dã được tạo ra bởi loài tằm ăn lá cây Arjun và Asan. Tơ Tasar có màu đồng tự nhiên và cảm giác thô mộc, được sản xuất chủ yếu bởi các cộng đồng bộ lạc ở các bang Jharkhand và Chhattisgarh.

Eri Silk (Tơ Ahimsa hay Lụa Hòa Bình): Được sản xuất ở vùng Đông Bắc Ấn Độ, đặc biệt là Assam. Điểm độc đáo của lụa Eri là kén được xử lý sau khi ngài đã thoát ra tự nhiên, do đó nó còn được gọi là "lụa bất sát sinh" (Ahimsa Silk). Lụa Eri có kết cấu giống len, cực kỳ bền và có khả năng giữ ấm vào mùa đông, làm mát vào mùa hè.

Muga Silk (Tơ Vàng): Đây là báu vật độc quyền của bang Assam. Được tạo ra từ loài tằm bán thuần hóa Antheraea assamensis, lụa Muga có màu vàng óng tự nhiên không cần nhuộm. Nó nổi tiếng về độ bền vượt trội (độ bền tăng sau mỗi lần giặt) và vẻ đẹp sang trọng. Trong lịch sử, lụa Muga chỉ được dành riêng cho hoàng tộc Ahom. Lụa Muga đã được cấp chỉ dẫn địa lý (Geographical Indication - GI) để bảo vệ tính độc quyền và nguồn gốc của nó.

4. Thống Kê và Vị Thế Toàn Cầu

Dữ liệu từ Ban Tơ lụa Trung ương Ấn Độ (Central Silk Board of India):

Ấn Độ là nhà sản xuất lụa lớn thứ hai thế giới (sau Trung Quốc).

Điều quan trọng hơn, Ấn Độ là thị trường tiêu thụ lụa lớn nhất thế giới, cho thấy lụa không chỉ là một mặt hàng kinh tế mà còn là một phần không thể thiếu trong văn hóa, tín ngưỡng và các nghi lễ (đặc biệt là đám cưới).

Ấn Độ là quốc gia duy nhất trên thế giới sản xuất thương mại cả bốn loại tơ lụa: Mulberry, Tasar, Eri, và Muga.

Lụa Ấn Độ - tấm gương phản chiếu tâm hồn của cả một tiểu lục địa.

Giá trị và uy tín của lụa Ấn Độ không nằm ở một loại tơ duy nhất, mà ở chính sự đa dạng huy hoàng của nó. Đó là một di sản sống, nơi kỹ thuật dệt gấm hoàng cung của người Mughal cùng tồn tại với truyền thống khai thác tơ hoang dã của các cộng đồng bộ lạc.

Từ những sợi tơ được tìm thấy trong tàn tích 4.000 năm tuổi, được vinh danh trong các kinh điển cổ đại, cho đến vị thế là nhà sản xuất và tiêu thụ hàng đầu thế giới ngày nay, lụa Ấn Độ là một bản giao hưởng của thiên nhiên, lịch sử và văn hóa.

Trên hành trình khẳng định tinh thần Việt tại thị trường quốc tế, Folk Form không chấp nhận bất kỳ giới hạn nào. Việc lựa chọn lụa Ấn Độ làm vật tư cho một số thiết kế của Folk Form mở ra những tầm cao mới trong cảm quan sáng tạo nghệ thuật. Các thiết kế độc quyền, tinh xảo bởi những họa sỹ trẻ dựa trên kho tàng lịch sử, văn hoá Việt, kết hợp với kỹ thuật in ấn và dệt hiện đại nhất.

Di sản văn hoá bất diệt Việt được kể bởi thế hệ FOLK FORM trẻ – một thế hệ hội tụ đủ truyền thống - đam mê - hội nhập và tầm nhìn quốc tế.

Tư Liệu Tham Khảo: